New readings of three inscriptions of San Salvador de Valdediós
PDF (Español (España))

Keywords

San Salvador de Valdediós
Reino de Asturias
Rey Alfonso III
Epigrafía medieval
Latínmedieval
Poesía medieval San Salvador de Valdediós
Royaume des Asturies
Roi Alphonse III
Épigraphie médiévale
Latin médiéval
Poésie médiévale San Salvador de Valdediós
Asturian Kingdom
King Alfonso III
Medieval Epigraphy
Medieval Poetry

Abstract

This paper studies, mainly from a philological point of view, the Latin texts that were engraved on the lintels of three doors and the windows of the apses of San Salvador de Valdediós, a pre-Romanesque church built in Villaviciosa (Asturias, Spain) before 893.

The article offers the critical edition, some epigraphic and paleographic notes, a list of textual parallels, a linguistic and stylistic study, plus some conclusions.

Through comparison with diplomatic formulas and photographic retouching, alternative readings have been found for the deteriorated fragments of the three door inscriptions. In addition, a lost part of the text on the southern lintel has been reconstructed. The new versions link them more closely with Alfonso III, King of Asturias (866-910), to whom either the construction or the reform of the temple has usually been attributed. This corroborates the observation of previous scholars about the resemblance of the letters on the lintels with respect to those of another inscription preserved in the cathedral of Oviedo, which commemorates a building erected by the same king.

The Latin of the inscriptions is quite correct in terms of spelling and morphology, although syntactically precarious. But it is not without value: the author, possibly a writer of notarial documents, was able to compose a poetic text for the main access to the church, combining syllabic quantity and rhythm.

https://doi.org/10.17811/arc.72.1.2022.501-540
PDF (Español (España))

References

Antiphonarium Mozarabicum de la catedral de León (1928). León: PP. Benedictinos de Silos.

Arias Páramo, L. (2007) Enciclopedia del prerrománico en Asturias, vol. I. Aguilar de Campoo: Fundación Santa María la Real. Centro de Estudios del Románico.

Augustini, Aurelii (1845) Enarrationes in Psalmos. Patrologiae Latinae cursus completus, vol. 36. París: J.-P. Migne.

Avilés, T. de (1999) Armas y linajes de Asturias y Antigüedades del Principado. Oviedo: Grupo editorial asturiano.

Bango Torviso, I. G. (2001) Arte prerrománico hispano. El arte en la España cristiana de los ss. VI al XI. Summa artis. Historia general del arte, vol. VIII-II. Madrid: Espasa-Calpe.

Becerro Galicano Digital. Disponible en: www.ehu.eus/galicano [Consultado 17-01-2022].

Cal Pardo, E. (2005) Colección diplomática medieval do Arquivo da Catedral de Mondoñedo. Transcrición íntegra dos documentos. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.

Carvallo, L. A. de (1988) Antigüedades y cosas memorables del Principado de Asturias. Gijón: Silverio Cañada, editor.

Castro Correa, A. y Rodríguez Sánchez, M. (2019) Colección diplomática altomedieval de Galicia II. Documentación en escritura visigótica de la sede lucense, tomo 1. Lugo: Diócesis de Lugo. Publicaciones.

Cavero Domínguez, G. y Martín López, E. (1999) Colección documental de la catedral de Astorga I (646-1126). León: Centro de estudios e investigación “San Isidoro”. Caja España de inversiones. Archivo Histórico Diocesano.

Cid Priego, C. (1996) “Orfebrería prerrománica”, El arte en Asturias a través de sus obras. Oviedo: Editorial Prensa asturiana, pp. 437-452.

CODOLGA, Corpus Documentale Latinum Gallaeciae. Disponible en: http://corpus.cirp.gal/codolga [Consultado 22-03-2022].

Cotarelo Valledor, A. (1992) Alfonso III el Magno. Último rey de Oviedo y primero de Galicia. Oviedo: Grupo editorial asturiano.

Diego Santos, F. (1994) Inscripciones medievales de Asturias. Oviedo: Consejería de Educación, Cultura, Deportes y Juventud.

Domínguez Sánchez, S. (2008) “Las fórmulas diplomáticas latinas en epigrafía”, Documenta & Instrumenta, 6, pp. 179-200. Disponible en: https://revistas.ucm.es/index.php/DOCU/article/view/DOCU0808110179A [Consultado: 12-07-2019].

Emiliano, Antonio (1999) “O mais antigo documento latino português (882 a.D.) — edição e estudo grafémico”, Verba. Anuario Galego de Filoloxía, 26, pp. 7-42. Disponible en: http://hdl.handle.net/10347/3314 [Consultado: 12-09-2021].

Fernández Conde, F. J. (1994) “La fundación de S. Salvador de Valdediós. Fuentes epigráficas”, en Fernández Conde, F. J. (ed.). La época de Alfonso III y San Salvador de Valdediós. Oviedo: Universidad de Oviedo. Servicio de publicaciones, pp. 213-247.

Fernández Conde, F. J. y Fernández Fernández, J. (2009) “Abades, obispos y poder social”, Territorio, sociedad y poder, 4, pp. 65-94. Disponible en: https://reunido.uniovi.es/index.php/TSP/article/view/9444 [Consultado: 10-06-2021].

Fernández-Pajares, J. Mª. (dir.) (1971) Historia y vida de Valdediós. Oviedo: Hermandad de Valdediós.

García de Castro Valdés, C. (1993) “Alfonso III y Valdediós”, en Arzobispado de Oviedo (ed.). Valdediós. Oviedo: Caja de Asturias, pp. 31-43.

García de Castro Valdés, C. (1995) Arqueología cristiana de la Alta Edad Media en Asturias. Oviedo: Real Instituto de Estudios Asturianos.

García de Castro Valdés, C. (2019-2020) “Los restos arqueológicos altomedievales del antiguo alfoz de Gauzón”, Alfoz. Revista del Centro de estudios del alfoz de Gauzón, 1, pp. 64-85. Disponible en: https://www.alfozdegauzon.com/alfoz-1-2019-20 [Consultado: 12-08-2021].

García de Castro Valdés, C. y Ríos González, S. (2016) “El origen de Oviedo”, Anejos de Nailos. Estudios interdisciplinares de arqueología, 3, pp. 31-119. Disponible en: https://nailos.org/index.php/nailos/article/view/95 [Consultado: 14-04-2021].

García de Castro Valdés, C. y Valdés Gallego, J. A. (2019) “Las inscripciones perdidas de la basílica altomedieval de San Salvador de Oviedo”, Espacio, tiempo y forma. Serie III. Historia medieval, 33, pp. 223-269. Disponible en: http://revistas.uned.es/index.php/ETFIII/article/view/26141 [Consultado: 18-02-2020].

García Larragueta, S. A. (1962) Colección de documentos de la catedral de Oviedo. Oviedo: Instituto de Estudios Asturianos.

García Lobo, V. (1999) “La escritura publicitaria en la Península Ibérica. Siglos X-XIII”, en Koch, W. y Steininger, Ch. (eds.). Inschrift und Material Inschrift und Buchschrift. Fachtagung für mittelalterliche und neuzeitliche Epigraphik. Ingolstadt 1997. Múnich: Verlag der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, pp. 151-190.

García Lobo, V. (2008) “La escritura visigótica publicitaria”, en Fernández Flórez, J. A. y Serna Serna, S. (coords.). Paleografía I. La escritura en España hasta 1250. IV Jornadas de ciencias y técnicas historiográficas. Burgos, 19 y 20 de junio de 2006. Burgos: Universidad de Burgos, pp. 61-91.

Gil, J. (1971) “Apuntes sobre la morfología de Álbaro de Córdoba”, Habis, 2, 199-206.

Gil, J. (1973) “Para la edición de los textos visigodos y mozárabes”, Habis, 4, 189-234.

Gil, J. (1976) “El himnario gótico”, Habis, 7, 187-211.

Gil, I. (19912) Miscellanea Wisigothica. Sevilla: Universidad de Sevilla.

González Muñoz, F. (1996) Latinidad mozárabe. Estudios sobre el latín de Álbaro de Córdoba. La Coruña: Universidade da Coruña. Servicio de publicacións.

Herrera Roldán, P. P. (1995) Cultura y lengua latinas entre los mozárabes cordobeses del siglo IX. Córdoba: Servicio de publicaciones de la Universidad de Córdoba.

Iuuenci, G. V. A. (1891) Euangeliorum libri quattuor, ex recensione Iohannis Huemer. Pragae-Vindobonae-Lipsiae: F. Tempsky-G. Freytag.

López Sangil, J. L. y Vidán Torreira, M. (2011) “Tumbo Viejo de Lugo (transcripción completa)”, Estudios Mindonienses. Anuario de estudios histórico-teológicos de la diócesis de Mondoñedo-Ferrol, 27, pp. 11-373. Disponible en: https://docs.wixstatic.com/ugd/4dc129_1e2248f737f0442eb746acaaeae2d01d.pdf [Consultado: 18-02-2020].

Loscertales de García de Valdeavellano, P. (1976) Tumbos del monasterio de Sobrado de los Monjes. Volumen I. Tumbo primero. Madrid: Dirección general del patrimonio artístico y cultural. Archivo Histórico Nacional.

Lucas Álvarez, M. (1986) El tumbo de San Julián de Samos (siglos VIII-XII). Estudios introductorio. Edición diplomática. Apéndices e índices. Santiago de Compostela: Caixa Galicia.

Lucas Álvarez, M. (1997) La documentación del tumbo A de la catedral de Santiago de Compostela. Estudio y edición. León: Centro de estudios e investigación “San Isidoro”. Caja España de inversiones. Caja de ahorros y monte de piedad. Archivo Histórico Diocesano.

Miguel Vigil, C. (1987) Asturias monumental, epigráfica y diplomática: datos para la historia de la provincia, vol. I. Oviedo: Consejería de Educación, Cultura y Deportes.

Mínguez Fernández, J. Mª (1976) Colección diplomática del monasterio de Sahagún (siglos IX y X). León: Centro de estudios e investigación “San Isidoro”. Caja de ahorros y monte de piedad. Archivo Histórico Diocesano.

Miranda Duque, A. M. y García Arias, X. Ll. (2011) Documentos orixinales de los sieglos IX y X del monesteriu de San Pelayo y de la catedral d’Uviéu. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana-Universidá d’Uviéu.

Núñez Rodríguez, M. (1991) San Salvador de Valdediós o la fábrica sencilla de una arquitectura admirable. Oviedo: Consejería de Educación, Cultura y Deportes. Servicio de publicaciones.

Prieto Entrialgo, C. E. (2004) Coleición diplomática del monesteriu de San Salvador de Corniana (1024-1499). Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana.

Rico Camps, D. (2009) “Arquitectura y epigrafía en la Antigüedad Tardía. Testimonios hispanos”, Pyrenae, 40, vol. 1, pp. 7-53. Disponible en: https://raco.cat/index.php/Pyrenae/article/view/145218) [Consultado: 13-09-2021].

Rodríguez Díaz, E. E. (1995) El libro de la “Regla Colorada” de la catedral de Oviedo. Estudio y edición. Oviedo: Real Instituto de Estudios Asturianos.

Rodríguez Montañés, J. M. (2002) “San Adrián de Boñar (o de Las Caldas)”, en García Guinea, M. Á. y Pérez Fernández, J. Mª. (dirs.), León. Enciclopedia del románico en Castilla y León. Aguilar de Campoo: Fundación Santa María la Real. Centro de Estudios del Románico, pp. 207-214.

Rodríguez-Pantoja Márquez, M. (1999) “La métrica de los Carmina Latina Epigraphica datables entre los siglos VI al X”, en Solana Pujalte, J. (ed.). Estudios de prosodia y métrica latina tardía y medieval. Córdoba: Servicio de publicaciones de la Universidad de Córdoba, pp. 29-70.

Ruiz Asencio, J. M. (1990) Colección documental del archivo de la catedral de León (775-1230) IV (1032-1109). León: Centro de estudios e investigación “San Isidoro”. Caja de ahorros y monte de piedad. Archivo Histórico Diocesano.

Ruiz Asencio, J. M. y Ruiz Albi, I. (2007) Colección documental del monasterio de San Pedro de Eslonza I (912-1300). León: Centro de estudios e investigación “San Isidoro”. Caja España de inversiones. Archivo Histórico Diocesano.

Sáez, C. y Val González de la Peña, Mª del (2003) La Coruña. Fondo antiguo (788-1065) 1. Universidad de Alcalá: Alcalá de Henares.

Sáez, E. (1987) Colección documental del archivo de la catedral de León (775-1230) I (775-952). León: Centro de estudios e investigación “San Isidoro”. Caja de ahorros y monte de piedad. Archivo Histórico Diocesano.

Sáez, E. y Sáez C. (1987) Colección documental del archivo de la catedral de León (775-1230) III (986-1031). León: Centro de estudios e investigación “San Isidoro”. Caja de ahorros y monte de piedad. Archivo Histórico Diocesano.

Sáez, E. y Sáez C. (1990) Colección documental del archivo de la catedral de León (775-1230) II (953-985). León: Centro de estudios e investigación “San Isidoro”. Caja de ahorros y monte de piedad. Archivo Histórico Diocesano.

Sáez, E. y Sáez C. (1996-2000-2006) Colección diplomática del monasterio de Celanova (842-1230), 1 (842-942), 2 (943-988), 3 (989-1006). Alcalá de Henares: Universidad de Alcalá.

Santiago Fernández, J. de, Francisco Olmos, J. Mª de, Menor Natal, E. (eds.) (2019) Joaquín María de Navascués. Obra epigráfica, vol. II. Madrid: Numisdoc- Universidad Complutense.

Theodosiani libri XVI cum constitutionibus Sirmondianis. Edidit adsumpto apparatu P. Kruegeri Th. Mommsen (2005), vol. I, pars posterior. Hildesheim: Weidmann.

Utrero Agudo, Mª de los Á. (2012) “A finales del siglo IX e inicios del X

entre asturianos y mozárabes”, en Caballero Zoreda, L., Mateos Cruz, P., García de Castro Valdés, C. (eds.). Asturias entre visigodos y mozárabes (Visigodos y omeyas VI - Madrid 2010). Madrid: C.S.I.C., pp. 125-145.

Utrero Agudo, Mª de los Á. (2016) “San Salvador de Valdediós. Fue consagrado este templo por siete obispos... o tal

vez no”, en Utrero Agudo, Mª de los Á. (ed.). Iglesias altomedievales en Asturias. Arqueología y arquitectura. Madrid: C.S.I.C., pp. 113-146.

Valdés Gallego, J. A. (1997) “La donación otorgada por Alfonso III a San Salvador de Oviedo en el año 908”, Boletín del Real Instituto de Estudios Asturianos, 150, pp. 243-260.

Valdés Gallego, J. A. (1999) El Liber Testamentorum Ouetensis. Estudio filológico y edición. Oviedo: Real Instituto de Estudios Asturianos.

Valdés Gallego, J. A. (2018) “Los textos inscritos en la Foncalada de Oviedo”, Medievalismo, 28, 2018, pp. 319-336. Disponible en: https://revistas.um.es/medievalismo/article/view/345191 [Consultado: 24-09-2020].

Valdés Gallego, J. A. (2020) “Un inventario de reliquias inédito de San Salvador de Valdediós (Asturias)”, Documenta & Instrumenta, 18, pp. 223-239. Disponible en: https://revistas.ucm.es/index.php/DOCU/article/view/68791 [Consultado: 12-04-2021].

Vaquero Díaz, Mª B. y Pérez Rodríguez, F. M. (2010) Colección documental de la catedral de Ourense I (888-1230). León: Centro de estudios e investigación “San Isidoro”. Caja España de inversiones. Archivo Histórico Diocesano.

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.